Εκμεταλλευόμενος την αργία που εξασφαλίζουν στους πανεπιστημιακούς οι φοιτητικές εκλογές, κοίταξα την Τετάρτη το μεσημέρι τα θέματα του μαθήματος των αρχαίων ελληνικών στις Πανελλαδικές εξετάσεις.
Με παραξένεψε ότι τους ζητήθηκε να εντοπίσουν, στο απόσπασμα των «Ηθικών Νικομαχείων» του Αριστοτέλη που τους δόθηκε, μια ετυμολογικά (sic) συγγενή λέξη του «ἐσθλός». Το ερώτημα μου φάνηκε δύσκολο και ειλικρινέστατα δεν γνώριζα την απάντηση. Για αυτό και ανέτρεξα στα έγκυρα ετυμολογικά λεξικά που είχα στην βιβλιοθήκη μου. Ψάχνοντας στο ετυμολογικό λεξικό της αρχαίας ελληνικής του P. Chantraine (P. Chantraine. Dictionnaire Etymologique De La Langue Grecque: Histoire Des Mots. Librairie Klincksieck: Paris, 1968, σ.378), το πλέον διαδεδομένο, διαπίστωσα ότι η ετυμολογία της λέξης είναι αβέβαιη και δεν προτείνεται καμιά απάντηση. Ακριβέστερα, προτείνονται κάποιες σανσκριτικές και χετιτικές ρίζες, ώστε να εξηγηθεί η ετυμολογία της λέξης. Επέμεινα. Στο πλέον πρόσφατο (2010) ετυμολογικό λεξικό του Beekes (R. S. P. Beekes. Etymological Dictionary of Greek. Brill: Leiden, 2010, σ.470) το «ἐσθλός» θεωρείται επίσης αβέβαιης ετυμολογίας και υποδεικνύονται κάποιες ινδοευρωπαϊκές ρίζες με τις οποίες ίσως να συνδέεται.
Απόρησα και έκανα μια ανάρτηση στο Facebook ζητώντας τις γνώσεις και γνώμες φίλων. Μια εξαιρετική συνάδελφος και ένας παλαιός μου φοιτητής, που κάνει μεταπτυχιακές σπουδές γλωσσολογίας στο εξωτερικό, μου υπέδειξαν ότι στην ελληνική έκδοση του λεξικού του Hoffman (J. B. Hoffman. Ετυμολογικόν λεξικόν της αρχαίας ελληνικής. μτφ. Α. Παπανικολάου. Αθήνα, 1974, σ.107) συνδέεται η λέξη «ἐσθλός» με το ρήμα «εἰμί». Όμως, το περίεργο είναι ότι η σύνδεση με το «εἰμί» δεν υπάρχει στην γερμανική έκδοση του λεξικού τουHoffman και εικάζω ότι πρόκειται για προσθήκη του Έλληνα μεταφραστή. Είναι εξάλλου γνωστό ότι όλες οι εύηχες και μεγαλοπρεπείς λέξεις πρέπει να έχουν ελληνική ρίζα. Αυτό δεν υποστήριζε και ο Gus Portokalos στην ταινία My Big Fat Greek Wedding (2002);
Μετά τη σύντομη έρευνα, προσπάθησα να δω τις απαντήσεις που κυκλοφορούσαν στο διαδίκτυο, από φροντιστήρια. Όλα, μηδενός εξαιρουμένου, ήξεραν την απάντηση που τόσο σπουδαίοι γλωσσολόγοι, όπως οι προαναφερθέντες, αγνοούσαν. Το «ἐσθλός» συνδέεται ετυμολογικά με το «εἰμί». Τέλος. Αμφισβήτηση ουδεμία. Στο ελληνικό λύκειο είχε λυθεί το ζήτημα. Κάποιοι φοιτητές μου εξεπλάγησαν από την άγνοιά μου και με πληροφόρησαν ότι σε όλα τα καλά σχολεία και φροντιστήρια διδάσκεται ως ένα από τα δύσκολα SOS θέματα. Ένας φοιτητής μάλιστα με παρέπεμψε στο ψηφιακό βοήθημα του Υπουργείου Παιδείας από το 2014, στη σελίδα 6 του οποίου αναφέρεται ρητά η συγκεκριμένη ετυμολογία.
Αν και δεν είμαι ειδικός γλωσσολόγος, απορώ. Σε ένα θέμα που η διεθνής επιστημονική κοινότητα ερίζει, στο εκπαιδευτικό μας σύστημα, επίσημο και ανεπίσημο, έχει υιοθετηθεί μια άποψη που σε πρώτη ανάγνωση μοιάζει μάλλον έωλη. Διδάσκεται, εξετάζεται και τιμωρούνται όσοι δεν γνωρίζουν και δεν αναπαράγουν το λάθος. Σκεφθείτε όμως την περίπτωση: πέρα από όσους συνέδεσαν το «ἐσθλός» με άλλες λέξεις, εκτός του «εἰμί», ίσως να τιμωρηθεί και κάποιος μαθητής που γνώριζε την διαφωνία των γλωσσολόγων και επέλεξε να μην απαντήσει. Ποιος θα δικαιώσει άραγε αυτόν τον άγνωστο μαθητή, τον άριστο, που γνώριζε κάτι παραπάνω; Μάλλον, θα τιμωρηθεί με ποινή δύο μορίων. Όπως μου έγραψε μια παλαιά μου συμφοιτήτρια, η οποία πια διδάσκει στην μέση εκπαίδευση, η επίσημη απάντηση θα είναι το λάθος, γιατί αυτό διδάχθηκαν οι μαθητές σε σχολεία και φροντιστήρια. «Υπάρχει επίσημη απάντηση Γιώργο», μου είπε με λύπη και με προσγείωσε.
Το πρότυπο επιστημοσύνης μας είναι η «επίσημη απάντηση». Το 2016! Το θέμα δεν είναι τι λέγει καθένας μας ή τι άκουσε να λέγει κάποιος, «σπουδαίος» ή μη. Το ζητούμενο είναι η επιστημονική τεκμηρίωση, η οποία στην προκειμένη περίπτωση απουσιάζει. Δεν νοιάζεται κανείς για αυτή. Και όπως αναρωτήθηκε μια μεταπτυχιακή μου φοιτήτρια: «αν η ερώτηση τέθηκε με το σκεπτικό ότι η απάντηση είναι δεδομένη για τα βοηθήματα που κυκλοφορούν ευρέως στο εμπόριο, πώς θα αποσυνδεθεί κάποτε η παιδεία από την φροντιστηριακή παιδεία και ποιά παιδεία τελικά οραματιζόμαστε;». Έλα μου ντε;
http://www.huffingtonpost.gr/
