Του Νίκου Παναγιώτου
Η δυσλεξία αποτελεί μία ειδική μαθησιακή δυσκολία, με επίμονο και ανθεκτικό χαρακτήρα που αφορά την πρόσκτηση του γραπτού λόγου και επιδρά σε όλες τις εκφάνσεις του (ανάγνωση, γραφή, φιλολογικά μαθήματα και σε κάποιες περιπτώσεις μαθηματική σκέψη και υπολογισμούς).
Η δυσλεξία έχει εγείρει έντονο διεπιστημονικό ενδιαφέρον, αφενός εξαιτίας της πολυσύνθετης φύση της και αφετέρου από τις ποικίλες λειτουργίες-δεξιότητες του ατόμου που επηρεάζει. Είναι έκδηλη σε μεγάλο μέρος του φάσματος της καθημερινής παρουσίας, της μαθητικής δραστηριοποίησης και της κοινωνικότητας του παιδιού. Ωστόσο, χρειάζεται να τονιστεί πως τα δυσλεκτικά άτομα, συνήθως ενέχουν μέσο ή και ανώτερο νοητικό δυναμικό και υπάρχει απόκλιση ανάμεσα στη νοημοσύνη τους και την επίδοση τους σε κάποια μαθησιακά έργα. Τα αίτια της θεωρούνται πολυπληθή και δύνανται να αλληλεπιδρούν μεταξύ τους (γενετικοί, βιολογικοί, γνωστικοί, συμπεριφορικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες συνεπικουρούν).
Η διάγνωση και η μελέτη της δυσλεξίας, κρίνονται ως μία δυναμική διαδικασία που απαιτούν συστηματική προσπάθεια και ενεργή εμπλοκή-συνεργασία όλων των συσχετιζόμενων μερών (μαθητής, οικογένεια, διαγνωστικός φορέας, εκπαιδευτικός, λοιπό επιστημονικό ή υποστηρικτικό προσωπικό, διευθυντής σχολικής μονάδας). Βασικές αρχές μίας ολοκληρωμένης και αποτελεσματικής αξιολόγησης, θεωρούνται οι εξής: η συνολική και ποιοτική σκιαγράφιση του ενδοατομικού προφίλ του μαθητή, η κατάρτιση ενός εξατομικευμένου πλάνου παρέμβασης (με διευρυμένη συμμετοχή και διαρκή αξιολόγηση του), η τροποποίηση των μαθησιακών έργων ή του περιβάλλοντος, όπου απαιτείται, για να εξασφαλιστεί μεγαλύτερη αποδοτικότητα και φιλικότερο περιβάλλον προς τη δυσλεξία, καλλιέργεια κατάλληλων συνθηκών στα πεδία δράσης του παιδιού και παροχή συμβουλετικής καθηδήγησης στους γονείς, ώστε να κατανοήσουν τα ελλείμματα του παιδιού τους και σε ποιές ενέργειες μπορούν να προβούν για την πληρέστερη υποστήριξη του συλλήβδην.
Σημείο κλειδί για τη διάγνωση και κατά συνέπεια την αντιμετώπιση της δυσλεξίας (σε μεγάλο βαθμό), αποτελεί η πρώιμη διάγνωση που συμβαίνει, κατά τα πρώτα προσχολικά (κυρίως) και σχολικά χρόνια του ατόμου και συνυφάινονται με την παρατήρηση ορισμένων ενδείξεων και «συμπτωμάτων», από τους γονείς, τους εκπαιδευτικούς και άλλους ειδικούς, όπου θα τους εστιάσουν την προσοχή για πιθανή εκδήλωση δυσκολιών από το παιδί που εμπίπτουν στη δυσλεξία και θα το εντάξουν στην ομάδα «υψηλού κινδύνου». Η οριστική διάγνωση δεν μπορεί να γίνει πριν την ηλικία των 7-8 ετών περίπου, αφού προηγουμένως το παιδί δεν έχει έρθει σε ουσιαστική επαφή με το γραπτό λόγο. Η πρόωρη διάγνωση ενέχει θετικά χαρακτηριστικά, όπως την επαγρύπνυση για παρέμβαση, προτού ο μαθητής εσωτερικέυσει πλήρως τις αδυναμίες του στον γραπτό λόγο και την ανάγνωση, αλλά και για να αποτραπεί η εμφάνιση αρνητικών συναισθημάτων στο παιδί (άγχος, φόβος, ματαίωση, χαμηλα κίντρα για μάθηση κτλ.) που θα ενισχυθούν μελλοντικά και ίσως παρακωλύσουν την κοινωνικοποίηση, την ομαλή αναπτυξιακή πορεία και την μαθησιακή του επιτυχία.
Όσον αφορά, τα «συμπτώματα» που θα πρέπει να παρατηρήσουν οι εμπλεκόμενοι φορείς ή πρόσωπα, μεταξύ άλλων, έιναι: η αργή γλωσσική ανάπτυξη, η συχνή λαθεμένη προφορά φωνηέντων, η σύγχυση ομόηχων λέξεων, η επανάληψη-παράλειψη-αντικατάσταση-προσθήκη λέξεων ή συλλαβών, η καθρεπτική ανάγνωση, τα συχνά και αναντίστοιχα με την ηλικία του συντακτικά-γραμματικά λάθη και τα λάθη στη σημασιολογία ή μορφολογία των λέξεων και η δυσκολία εύρεσης ομοιοκατάληκτων λέξεων. Επιπρόσθετα, ως πρώιμοι δείκτες μπορούν να εκληφθούν, η τάση για χρήση περιφράσεων, η αργή ανάγνωση, η ανακολουθία στη τήρηση της σειράς των γραμμών, ο άχρωμος και μονότονος τόνος στην ανάγνωση, οι δυσκολίες στην οπτική επεξεργασία (πχ. στο καθημερινό ντύσιμο ή σε δράσεις σαν τη ζωγραφική), τα ελλείμματα στην ακουστική επεξεργασία (πχ. μη ικανότητα τήρησης οδηγιών ή να επαναλαμβάνει πληροφορίες που μόλις έλαβε), ελλείμματα στην οφθαλμοκίνηση, ελλείμματα στη μνήμη, δυσγραφία και μη ευχερής χειρισμός μαθηματικών συμβόλων ή αποτελεσματική επίλυση ανάλογων προβλημάτων. Παράλληλα, ως πρώιμες ενδείξεις ενδείκνυνται, η ισχνή επίδειξη δεξιοτήτων στις λεπτές κινήσεις (πχ. να κρατά ορθά το ψαλίδι) ή σε αδρές κινήσεις (πχ. να εκτελέσει σχεδόν οποιοδήποτε έργο απαιτεί ισορροπία), οι δυσκολίες να οργανώσει τη μελέτη του ή τον προσωπικό του χώρο, να προσαρμοστεί στο χώρο, το χρόνο και πιθανά κάποιες κοινωνικές περιστάσεις (πχ. σύγχυση αριστερού-δεξιού ή σε ποιά εποχή του χρόνου είμαστε).
Εν κατακλείδι, όλες αυτές οι ενδείξεις που αναφέρθηκαν (δεν έιναι οι μόνες που υπάρχουν), υποστηρίζουν την άποψη για το πολυσύνθετο χαρακτήρα της δυσλεξίας και τις επιδράσεις της σε πολλές όψεις της καθημερινότητας του ατόμου. Ωστόσο, η διάγνωση της δυσλεξίας είναι ανάγκη να ακολουθήσει την προβλεπόμενη διαδικασία, με την ποιοτική και αναλυτική αξιολόγηση του παιδιού και του περιβάλλοντος του και την εκπόνηση ενός εξατομικευμένου πλάνου, με τη συνέργεια-συνευθύνη-σύμπνοια όλων των εμπλεκομένων μερών, ώστε να επέλθει συνολική βελτίωση των ελλειμμάτων του δυσλεκτικού ατόμου και να διαμορφωθούν εκείνες οι συνθήκες που ενισχύουν τη δραστηριοποίηση του, την αποδοχή του, την ανάπτυξη του και το δικαίωμα να ατενίζει με ασφάλεια, ισότητα και αισιοδοξία το μέλλον του.
ΥΓ. Οι ενδείξεις που παρουσιάστηκαν δεν σημαίνει πως εμφανίζονται όλες με τον ίδιο συνδυασμό ή ένταση στη κάθε περίπτωση, Εξάλλου η δυσλεξία ενέχει έντονο το στοιχείο της μοναδικότητας. Επίσης οι ενδείξεις αυτές δεν προδικάζουν, ότι όποιο παιδί τις αναπτύξει, αυτόματα έιναι δυσλεκτικό. Η δυσλεξία δεν είναι αρρώστεια και η οριστική-ασφαλής διάγνωση της γίνεται μόνο από τους θεσμοθετημένους, διαγνωστικούς, πολυθεματικούς κρατικούς φορείς ή από πιστοποιημένους ιδιώτες ειδικούς.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
Πολυχρονοπούλου, Σ. (2003). Παιδιά και έφηβοι με ειδικές ανάγκες και δυνατότητες: σύγχρονες τάσεις εκπαίδευσης και ειδικής υποστήριξης (Τόμος Α). Αθήνα: εκδόσεις Ατραπός
Παυλίδης, Γ. (2000). “Δυσλεξία- Μαθησιακές δυσκολίες: Αίτια – Διάγνωση – Αντιμετώπιση” Στο: Βιβλίο των Βάμβουκα, Μ.Ι. & Πεδιαδίτη, Α.Δ. (2000) ‘Δύσκολες Μορφές Συμπεριφοράς στη Σχολική Τάξη’ Ρέθυμνο, σελ. 53-81.
Στασινός, Π. Δ. (2016). Η ειδική εκπαίδευση 2020 plus – για μια συμπεριληπτική ή ολική εκπαίδευση στο νέο ψηφιακό σχολείο με ψηφιακούς πρωταθλητές (έκδοση αναθεωρημένη). Κεφάλαιο 8 (σ. 298-328). Αθήνα: εκδόσεις Παπαζήση.
Στασινός, Π. Δ. (2015). Ψυχολογία του λόγου και της γλώσσας: ανάπτυξη και παθολογία, δυσλεξία και λογοθεραπεία (έκδοση αναθεωρημένη). Κεφάλαια 9-13 (σ. 247-435) Αθήνα: εκδόσεις Gutenberg.
Παναγιώτου Νίκος*
Απόφοιτος Παιδαγωγικού
Μεταπτυχιακός φοιτητής στο τμήμα της Ειδικής Αγωγής
Απόφοιτος Παιδαγωγικού
Μεταπτυχιακός φοιτητής στο τμήμα της Ειδικής Αγωγής
http://www.schooltime.gr/
